Een miljoen euro voor onderzoek naar ALS, een zeldzame neurodegeneratieve ziekte
Prof. Dr. Ludo Van Den Bosch, winnaar van de Prijs Generet voor Zeldzame Ziekten
De Prijs Generet voor Zeldzame Ziekten wordt toegekend aan Prof. Dr. Ludo Van Den Bosch voor zijn onderzoek naar de onderliggende mechanismen van amyotrofische laterale sclerose (ALS), een zeldzame vorm van motorneuronziekte. Aan deze Prijs van het Fonds Generet, beheerd door de Koning Boudewijnstichting, is een bedrag van 1 miljoen euro gekoppeld. Het is daarmee de meest prestigieuze prijs voor zeldzame ziekten in België. De Prijs wordt voor het vijfde opeenvolgende jaar uitgereikt. De onafhankelijke jury van experten prijst de ambitie van Prof. Dr. Ludo Van Den Bosch om met zijn onderzoek het leven van amyotrofische laterale sclerose (ALS)-patiënten te verbeteren.
Amyotrofische laterale sclerose (ALS) is een neurodegeneratieve ziekte die de zenuwcellen aantast die beweging mogelijk maken m.n. de motorneuronen. Door de ziekte sterven selectief de motorneuronen af die in verbinding staan met de spieren. Als gevolg daarvan verliezen mensen met ALS geleidelijk de controle over hun spieren tot ze volledig verlamd zijn en niet meer kunnen spreken en ademen. De ziekte is ongeneeslijk, treedt gewoonlijk op relatief jonge leeftijd op (tussen 50 en 60 jaar) en patiënten overlijden meestal binnen 2 à 5 jaar na de diagnose. In België lijden ongeveer 1.000 mensen aan deze ziekte en elk jaar krijgen 100 tot 250 nieuwe mensen deze diagnose.
Prof. Dr. Ludo Van Den Bosch bestudeert al vele jaren de onderliggende mechanismen van deze neurodegeneratieve ziekte in het Laboratorium voor Neurobiologie van de KU Leuven/VIB - het referentiecentrum in België voor de studie van ALS. Het onderzoek wordt uitgevoerd in nauwe samenwerking met Prof. Philip Van Damme, neuroloog in het UZ Gasthuisberg, en met de ALS-Liga, een vereniging van ALS-patiënten. Ze werken intensief samen met verschillende nationale en internationale onderzoeksgroepen en maken o.a. deel uit van het European Network to Cure ALS (ENCALS), Project MinE en de Robert Packard Center for ALS Research (USA).
Meestal onbekende oorzaak
“Bij 90% van de patiënten is de oorzaak van de ziekte onbekend, bij de overige tien procent is ze genetisch bepaald en zijn er meerdere familieleden die aan de ziekte lijden of geleden hebben”, legt Ludo Van Den Bosch uit. “We hebben in het labo verschillende modellen ontwikkeld voor ALS. Zo gebruiken we o.a. fruitvliegjes, zebravissen, en knaagdieren om het ziekteproces beter te bestuderen. Sinds een aantal jaren is het ook mogelijk om van huidcellen van patiënten, geïnduceerde pluripotente stamcellen (iPSCs) te maken. Deze cellen kunnen omgezet worden in motorneuronen en spieren met dezelfde kenmerken als bij de ALS patiënten. Zo kunnen we op een nog accuratere manier de ziekte bestuderen.”
Veranderd neuronaal transport
Ludo Van Den Bosch en zijn team van onderzoekers hebben bij ALS-patiënten ontdekt dat het transport langsheen de uitlopers die het cellichaam in het ruggenmerg verbinden met de spieren is verstoord. Deze uitlopers kunnen meer dan één meter lang zijn en een normaal transport in deze uitlopers is van cruciaal belang voor het normaal functioneren van het motorisch systeem. “We hebben ontdekt dat we het verstoorde transport kunnen herstellen door een bepaald enzym, HDAC6, selectief te inhiberen. Bovendien heeft de inhibitie van HDAC6 ook nog gunstige effecten op het uitgroeien van de uitlopers van de motorneuronen en op de vorming van de neuromusculaire juncties, de verbindingen tussen de uitlopers van de motorneuronen en de spieren.”
Met de financiële steun verbonden aan de Prijs Generet, zullen Ludo Van Den Bosch en zijn team de positieve effecten van de inhibitie van HDAC6 op de motorneuronen verder onderzoeken. Daarbij gaan ze nakijken welke mechanismen er juist verantwoordelijk zijn voor deze verschillende gunstige effecten en zullen ze bepalen op welke proteïnen HDAC6 een invloed heeft en hoe dit effect beïnvloed wordt door de inhibitie van dit enzym.
Therapeutische hoop
De therapeutische ambitie is duidelijk: “Het uiteindelijke doel van dit wetenschappelijk onderzoek is om deze nieuwe inzichten in verband met de werking van de HDAC6 inhibitie te vertalen naar een nieuwe therapeutische strategie die kan uitgetest worden bij ALS-patiënten”, zegt Ludo Van Den Bosch. “We hopen hiermee een belangrijke bijdrage te leveren aan de genezing van deze zeldzame en fatale neurodegeneratieve ziekte.”
Over de Prijs Generet
Het Fonds Generet wordt beheerd door de Koning Boudewijnstichting en heeft de ambitie om van België een internationaal centrum voor onderzoek naar zeldzame ziekten te maken. Sinds 2018 kent het Fonds elk jaar een prijs van één miljoen euro toe aan een vooraanstaand onderzoeker voor zijn/haar werk op het gebied van zeldzame ziekten in België. Het Fonds bepaalt niet op welke ziekte(n) het onderzoek zich moet richten: alle zeldzame ziekten kunnen in aanmerking komen, evenals methodologieën die het onderzoek naar meerdere ziekten vooruit kunnen helpen. In februari 2023 start de nieuwe oproep van het Fonds. Deze oproep richt zich tot gevestigde onderzoekers in het domein van zeldzame ziekten, maar staat ook open voor onderzoekers met een stevige staat van dienst in meer gangbare pathologieën die een bijzondere belangstelling voor zeldzame ziekten aan de dag leggen en die op dit specifieke gebied verder onderzoek willen verrichten of het onderzoek willen versnellen.
De winnaars van de Prijs Generet tot nu toe zijn:
- 2018 : Prof. Dr. Mikka Vikkula (Institut de Duve - UCLouvain), voor zijn onderzoek naar de genetische oorzaken van vasculaire afwijkingen.
- 2019 : Prof. Dr. Steven Laureys (Coma Science Group - Universiteit en CHU de Liège), voor zijn onderzoek naar veranderde bewustzijnstoestanden, veroorzaakt door ernstig hersenletsel.
- 2020 : Prof. Dr. Pierre Vanderhaegen (VIB-KU Leuven Centrum voor Hersenonderzoek en ULB), voor zijn onderzoek naar de ontwikkeling van de hersenen en de afwijkingen ervan.
- 2021 : Prof. Dr. Rosa Rademakers (VIB -UAntwerpen Centrum voor Moleculaire Neurologie) voor haar onderzoek naar een zeldzame vorm van dementie.
- 2022: Prof. Dr. Ludo Van Den Bosch (VIB-KU Leuven Centrum voor Hersenonderzoek), voor zijn onderzoek naar de onderliggende mechanismen van een zeldzame neurodegeneratieve ziekte.
Over Prof. Dr. Ludo Van Den Bosch
Sinds 2013 staat Prof. Dr. Ludo Van Den Bosch aan het hoofd van het Laboratorium voor Neurobiologie van de KU Leuven/VIB, dat als missie heeft de neurodegeneratieve ziekte amyotrofische laterale sclerose (ALS) te bestuderen. Ludo Van Den Bosch is tevens gewoon hoogleraar aan de KU Leuven en groepsleider bij het VIB-KU Leuven Centrum voor Hersenonderzoek. Zijn onderzoek gebeurt in nauwe samenwerking met Prof. Philip Van Damme, neuroloog in het UZ Gasthuisberg, en met de ALS Liga.