Filantropische financierders van muco-onderzoek brengen samenwerking tot stand tussen UGent, UCL en het Militair Hospitaal

Dankzij een suggestie van het Fonds Alphonse & Jean Forton, beheerd door de Koning Boudewijnstichting en Muco.be, de patiëntenvereniging voor mucoviscidosepatiënten en hun familie, kwam een unieke samenwerking tot stand tussen de UGent, de Université Catholique de Louvain en het Militair Hospitaal. Door samen te werken hopen de onderzoekers het proces naar het vinden van alternatieven voor de bestrijding van multiresistente bacteriën te versnellen

Elke 3 jaar lanceren het Fonds Alphonse & Jean Forton, beheerd door de Koning Boudewijnstichting en Muco.be, de patiëntenvereniging voor mucoviscidosepatiënten en hun familie, een oproep voor onderzoeksprojecten naar mucoviscidose. Bij de evaluatie van de dossiers ingediend in 2022 viel op dat twee onderzoeksvoorstellen parallel rond een gelijkaardige hypothese en potentiële oplossing wilden werken. Daarom stelde de jury de twee indieners voor om hun krachten te bundelen. “Vóór die vraag kwam, kenden wij, onderzoekers, elkaar niet”, vertelt Françoise Van Bambeke, farmacoloog aan de Université Catholique de Louvain (UCL). “Dat we dankzij de KBS en Muco.be nu met collega’s uit Vlaanderen en Brussel kunnen samenwerken, geeft ons project een bijzondere meerwaarde. Aangezien onderzoek vooral door de regionale overheden wordt gefinancierd, zijn dit soort samenwerkingen uitzonderlijk.”

“Dat de Koning Boudewijnstichting en Muco.be als ondersteunende partners actief meedenken en ons onderzoek ook inhoudelijk naar een hoger niveau proberen te stuwen, vormt een stimulans om door te zetten. Het besef van antibioticaresistentieproblemen dringt langzaam door bij het grote publiek, en faagtherapie is één van de mogelijke oplossingen”, vertelt Piet Cools, medisch microbioloog aan de Universiteit Gent.

Naast de gezamenlijke financiering via het Fonds Alphonse & Jean Forton en Muco.be, zoeken beide universiteiten nog extra middelen. “Via respectievelijk het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek en het Fonds de la Recherche Scientifique proberen we elk een extra doctoraatstudent aan te nemen. Bovendien beschikken we in onze respectievelijke labo’s over verschillende technische uitrustingen, waardoor we niet alleen méér, maar ook meer gediversifieerde testen kunnen doen”, vertelt Françoise Van Bambeke.

“Hoewel een idee in onze sector soms heel veel waard is, deelden we onze kennis voor dit project in alle vertrouwen met elkaar. Die openheid én onze inhoudelijke en technische complementariteit zorgen ervoor dat één plus één drie is. Op termijn varen vooral de patiënten daar wel bij”, vult Cools aan.

Alternatief voor antibiotica

Op welke manier fagen of bacterie-eters kunnen worden ingezet in de strijd tegen mucoviscidose, vormt de kern van het onderzoek van beide labo’s. Hoewel een dergelijke therapie in landen zoals Rusland, Georgië of Polen veelvuldig wordt toegepast, staat ze in de Westerse geneeskunde in haar kinderschoenen. “Door de ontdekking van de antibiotica door Alexander Fleming, en het succes ervan in het bestrijden van bacteriële infecties, is er nooit echt ingezet op het onderzoek van natuurlijke alternatieven. Wat door onderzoekers al lang was voorspeld, blijkt nu realiteit: méér en méér bacteriën worden resistent tegen antibiotica. In de zoektocht naar alternatieven vormen fagen een interessant extra wapen om zulke vijandelijke bacteriën te lijf te gaan”, vertelt Cools. “Bovendien bestaan er voor elke bacterie in principe meerdere fagen – die in onze leefomgeving terug te vinden zijn - en hoeft de behandeling in theorie niet veel te kosten. Ik vergelijk het vaak met zelf yoghurt maken. Net zoals de yoghurt kan je ook fagen vrij makkelijk kweken.”

“Het is niet eenvoudig om longinfecties bij patiënten met mucoviscidose of taaislijmvliesziekte te behandelen, aangezien de bacteriën zichzelf beschermen door de vorming van een biofilm. Die bestaat uit gemeenschappen van bacteriën die opgesloten zitten in een beschermende matrix die de werking van antibiotica voorkomt. We bestuderen of fagen de antibiotica kunnen helpen om toch te werken tegen de biofilms. Terwijl fagen in andere delen van de wereld al zijn toegediend aan patiënten, is deze behandeling in Europa nog niet ingeburgerd, en is hun werking op biofilms amper bestudeerd”, vertelt Van Bambeke.

Innovatieve therapie

Hoewel het onderzoek nog in zijn kinderschoenen staat, speelt België binnen Europa een voortrekkersrol. “Na een ontmoeting met een Georgische wetenschapster zijn mijn voorganger – professor Mario Vaneechoutte – en een collega bij het Militair Hospitaal – Jean-Paul Pirnay - zich twintig jaar geleden beginnen toeleggen op het onderzoek naar fagen. Onder meer bij infecties van brandwonden wordt daar faagtherapie gebruikt”, vertelt Cools.

Met hun gemeenschappelijke project willen Van Bambeke en Cools de mogelijkheden van faagtherapie verder onderzoeken. “Enerzijds willen we de karakteristieken van de verschillende soorten fagen en de bacteriën waartegen ze werken grootschalig en nauwgezet in kaart brengen. Anderzijds willen we de therapie in een echte, meer complexe omgeving testen, zodat we een innovatieve therapie kunnen ontwikkelen voor resistente stammen”, vertelt Van Bambeke.

“Tot nu toe bleef het onderzoek vaak beperkt tot een petrischaaltje in ons labo, met een enkelvoudige bacterie. Terwijl we graag meer complexe situaties willen testen. Hoewel het ethisch voorlopig nog gevoelig ligt, willen we de therapie de komende jaren via klinische studies bij echte patiënten testen. In theorie is een faagtherapie vandaag al mogelijk, – maar in de praktijk is ze weinig toegankelijk. In de toekomst moet ze uitgroeien tot een volwaardig alternatief voor patiënten met multidrugresistente bacteriën.”