Dak- en thuisloze jongeren: verschillende profielen, ingewikkelde levensloop

Onder de 6.286 dak- en thuisloze personen die eind 2020 en begin 2021 geteld werden in negen steden en regio’s van het land, waren er 1.208 jongvolwassenen tussen 18 en 25 jaar – dat is bijna een op de vijf dakloze volwassenen. Hun situatie is het gevolg van een reeks negatieve levensgebeurtenissen in combinatie met mechanismen van sociale uitsluiting. Preventie, een aanpak op maat en geschikte huisvesting en begeleiding zijn hefbomen voor actie. Dat zijn de belangrijkste resultaten van een studie van UGent, KU Leuven en UCLouvain op vraag van de Koning Boudewijnstichting.

Om dak- en thuisloosheid effectief te bestrijden zijn er duidelijke, betrouwbare en vergelijkbare cijfers nodig. De Koning Boudewijnstichting zet zich daarom sinds 2020 samen met onderzoeksteams in, om regelmatige en uniforme tellingen van dak- en thuisloze personen in Vlaanderen en Wallonië te organiseren. Deze oefening leverde al gegevens op over de omvang van het fenomeen en het profiel van dak- en thuisloze personen in de steden Aarlen, Charleroi, Gent, Leuven, Namen en Luik, in de provincie Limburg, Zuidwest-Vlaanderen en de eerstelijnszone BraVio.

In combinatie met kwalitatief onderzoek laten de ingezamelde gegevens ook toe om in te zoomen op verschillende doelgroepen zoals dak- en thuisloze jongvolwassenen. Op vraag van de KBS hebben de onderzoeksteams van de groep ‘Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek’ (UGent), LUCAS (KU Leuven) en CIRTES (UCLouvain) de gegevens over dak- en thuisloze jongvolwassenen uitgediept. De onderzoekers hielden ook diepte-interviews met deze jongeren en met professionals op het terrein.

De profielen
Onder de 6.286 getelde dak- en thuisloze personen eind 2020 en begin 2021 waren 1.208 tussen 18 en 25 jaar – dat is een op de vijf van de dakloze volwassenen. Deze jongvolwassenen hebben specifieke profielkenmerken:
- 38,9% van de dakloze jongeren zijn vrouwen (tegen 29,4% bij 26+).
- 51,6% krijgt een leefloon (tegen 34,5% bij 26+).
- 45,9% leeft in ‘verborgen’ dakloosheid (tegen 30,8% bij 26+): zij slapen noodgedwongen bij vrienden of familie. De jongvolwassenen die we zien slapen in de publieke ruimten, zijn bijgevolg maar het topje van de ijsberg.
- 37,4% schrijft hun huisvestingssituatie toe aan conflicten met familie of vrienden (tegen 12,3% bij 26+).
- De dak- en thuisloze jongvolwassenen vormen een heterogene groep. We onderscheiden drie ‘profielen’: ‘jeugdhulpverlaters’ (24,2%), ‘Belgen zonder hulpgeschiedenis’ (29,4%) en ‘nieuwkomers’ (30,4%). Als we ze vergelijken valt op dat bepaalde huisvestingssituaties en bepaalde profielenkenmerken meer voorkomen bij elk van deze groepen.

De oorzaken
- De cijfers tonen aan dat naast conflicten met familie of vrienden (37,4%) er ook andere veelvoorkomende oorzaken zijn van dak- en thuisloosheid bij jongvolwassenen: relatieproblemen (15%), immigratie (11,2%), uithuiszetting (10,4%), psychische problemen (10,2%).
- De verhalen van de jongvolwassenen en hun begeleiders tonen echter dat het onmogelijk is om lineaire oorzakelijke verbanden te leggen en dat hun levensloop complex, woelig en heftig is.
- Uit de diepte-interviews blijkt immers dat de situatie van dak- en thuisloze jongvolwassenen het gevolg is van een reeks negatieve levensgebeurtenissen(geweld, verslaving, opgroeien in kansarmoede, traumatiserend migratietraject…) gecombineerd met structurele uitsluitingsmechanismen(ontoegankelijke huisvesting, structurele armoede, reproductie van sociale ongelijkheid in het onderwijs,…).

De behoeften
Dak- en thuisloze jongvolwassenen en professionals identificeren veel behoeften en hefbomen tot actie. Onder meer:
- Kinderen, jongeren en gezinnen preventief ondersteunen, ook op school, om te vermijden dat ze dak- en thuisloos worden.
- Oplossingen op maat uitwerken, die huisvesting en begeleiding combineren, om de toegang van jongvolwassenen tot sociale huisvesting en de private huurmarkt te verbeteren.
- Een specifieke aanpak uitwerken voor de transitie naar volwassenheid die rekening houdt met de specificiteit van jongvolwassenen en die de continuïteit verzekert tussen hulp aan jongeren en hulp aan volwassenen. Ruimte geven voor experimenteren en toch steun en bescherming bieden.
- Een intensieve begeleiding organiseren door één trajectbegeleider die de tijd neemt om te werken op het tempo van de jongvolwassene.

Bijkomende acties van de KBS
Eind 2022 zal de KBS de organisatie van tellingen ondersteunen in 10 nieuwe zones in Vlaanderen (Antwerpen, Boom-Mechelen-Lier, arrondissement Brugge, Midwest, Middenkust, (zorg)regio Kempen, Waasland), in de Duitstalige Gemeenschap en in Wallonië (Doornik, Geldenaken, Waver, Grez-Doiceau, Ottignies-Louvain-la-Neuve, Chaumont Gistoux, Walhain, Nijvel, Tubize, Rebecq). Deze tellingen zullen bijkomende gegevens opleveren en een extra licht werpen op dak- en thuisloosheid, zodat overheden een efficiënt en gericht beleid kunnen uitwerken.

Daarnaast ondersteunt de KBS, via de Fondsen die ze beheert, organisaties die bijkomende huisvesting creëren voor dak- en thuisloze personen. In 2021 kende het Fonds van Oldeneel tot Oldenzeel 310.000 euro toe aan zeven organisaties om woonoplossingen te creëren voor dak- en thuisloze jongvolwassenen. In 2022 werkten meerdere Fondsen die zich bezighouden met huisvesting samen om negen organisaties te steunen voor 650.000 euro. Het Fonds Kornelia Dirichs, actief in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, kende in 2022 ook 400.000 euro toe aan organisaties die werken rond de behoeften van (potentieel) dak- en thuisloze vrouwen.