Oude glorie van Beiroet in ere herstellen

In augustus 2020 verwoestte de explosie in de haven van Beiroet ontelbare huizen, bedrijven en infrastructuur. Maar ook het culturele en architecturale patrimonium bleef niet gespaard. Dit erfgoed staat centraal in het restauratiewerk van de grensoverschrijdende samenwerking RestART Beirut.

Marie Eve Didier was in 2018 voor het eerst in Libanon. “Het was liefde op het eerste gezicht”, zegt ze. Als lid van de raad van bestuur van een Europese vereniging ter bevordering van opera, begeleidde de Française er toen een delegatie van jonge operafans tijdens het Al Bustan Festival van klassieke muziek en podiumkunsten in Beiroet.

Een paar maanden later stond ze er al terug. Ze bracht toen een groep mensen uit haar twee werelden – de kunsten en de wetenschap – samen met een initiatief om onderwijs en opleiding te financieren in Libanon. Deze sector heeft zwaar te lijden onder de economische crisis. “Sinds 2019 ben ik niet langer dan drie of vier maanden weggeweest uit Beiroet.”

De beruchte ontploffing op 4 augustus 2020 in de haven van de Libanese hoofdstad schokte de hele wereld, maar voor Didier kwam het wel erg dichtbij. Niet alleen werden huizen en bedrijven van de kaart geveegd op een moment dat de economie al wankel was – en dan was er nog de coronapandemie–, ook het culturele en architecturale erfgoed in de stad bleef niet gespaard.

Structurele oplossingen

Didier is medeoprichter en CEO van Matis, een bedrijf in het Zwitserse Neuchâtel dat beeldtechnologie ontwikkelt om kunstwerken te analyseren. “Ik richt me op de wetenschappelijke aanpak van restauratie. Ik heb masterdiploma’s fysica en kunstconservatie. En ik schilder ook. Ik doorgrond graag artistieke technieken, traditionele technieken. Ik wilde al die passies combineren.”

Ze is daarom ook goed geplaatst om Beiroet te helpen de schade aan haar kunstpatrimonium te repareren. Vandaar RestART Beirut, een Fonds beheerd door de KBS met zes stichters die in verschillende landen wonen maar die één gezamenlijk doel voor ogen hebben.

“Onze missie is niet om iets herop te bouwen en dan weer te vertrekken”, zegt Didier. “We willen kennis op een structurele manier doorgeven, zodat restauratie duurzaam wordt. Als het moet, halen we de expertise die ontbreekt in het buitenland, en we stimuleren academische uitwisseling die op de lange termijn zal renderen.”

Het Sursock Paleis

Volgens Didier heeft Libanon wel degelijk de vaardigheden en de ervaring in huis om kunst en architectuur te restaureren, maar deze vaardigheden benutten en inzetten waar nodig, is een uitdaging.

“Libanon heeft erg goede ambachtslui. We willen deze knowhow en deze expertise vasthouden”, zegt ze. “Veel jonge mensen willen weten hoe ze stucco en schilderijen kunnen restaureren. Deze kennis wordt vaak doorgegeven van generatie op generatie. Als je grootvader het deed, kon jij toekijken hoe het moest. Maar wat als je grootvader dat niet deed? Hoe leer je dat dan? We proberen een systeem op te zetten waarbij ze ons niet nodig hebben als er schade aan kunstwerken is. Ze kunnen die volledig zelf repareren, want er is dan een structuur om dat aan te pakken.”

Het eerste grote project is het Sursock Paleis. Dit is een van de bekendste historische monumenten in Beiroet, gebouwd in het midden van de 19de eeuw door de Sursocks, een familie rijke industriëlen. Het paleis is nog steeds in handen van de familie. Het is nu een beschermd monument, en biedt onderdak aan een kostbare kunstcollectie en antieke meubels. RestART Beirut kon experten in architecturale restauratie overtuigen om naar Beiroet te reizen om de schade op te meten. Het Fonds organiseerde ook academische uitwisselingen, workshops en een beurzenprogramma om studenten te betrekken bij de restauratie.

De explosie sloeg grote gaten in het dak, verbrijzelde de ramen – de glasscherven scheurden schilderijen – en bracht het marmer en het stucco zware schade toe, aan de binnen- en de buitenkant van het gebouw. Architecturale elementen en kunstwerken donderden naar beneden en meubelen werden doorheen de zalen geslingerd of verwoest.

Aan diggelen

“Alles ligt aan diggelen”, zegt Didier. “Langs de buitenkant zie je niet hoe erg het binnen gesteld is. Maar van dichtbij is het rampzalig. De architectonische elementen dateren nog van het Ottomaanse Rijk. Ze zijn allemaal beschadigd. Niets is heel gebleven.”

Het paleis staat nu centraal in het werk van RestART Beirut. Er waren al verschillende verbeteringen via samenwerkingen tussen Europese en Libanese experten en conservatoren. Tijdens een zomerschool in 2022 brachten Zwitserse studenten restauratie zes weken door in Beiroet. Samen met lokale studenten restaureerden ze stucco-elementen.

RestART Beirut heeft ook een partnerschap opgezet tussen Unesco en het Federaal Bureau van Cultuur in Zwitserland om de hele noordelijke façade van het Sursock Paleis te stabiliseren en te restaureren. Europa Nostra kondigde een ‘erkenning van hoge bescherming’ van RestART Beirut aan.

Het werk van RestART Beirut wordt gefinancierd door de Zwitserse ambassade in Beiroet en door overheden. Het Fonds heeft ook private giften ontvangen uit Europa en de Verenigde Staten.