Wat kansarme Europeanen denken over de energietransitie

Negenhonderd Europese burgers in kansarmoede werden bevraagd over de energietransitie tijdens het project ‘Fair Energy Transition for All’, gecoördineerd door de Koning Boudewijnstichting. In België namen o.a. Peggy Van Basselaere, Corine Lorge en Bruno Daelens deel aan de debatten waar mensen in kansarmoede het woord namen over energiethema’s. Hun prioriteiten worden gekleurd door de problemen waarmee ze elke dag af te rekenen hebben, huisvesting voorop.

“Ik wilde meedoen zodat ik mijn mening eens kon geven. En wat ik denk is dat de milieumaatregelen van Europa oneerlijk zijn: alle financiële lasten van dit beleid komen op ons, de gewone burgers, terecht, terwijl het eerder de grote vervuilers, vooral de grote bedrijven, zouden moeten zijn die aangepakt moeten worden.” meent Peggy Van Basselaere uit Eeklo. Deze en andere meningen gaf ze tijdens de focusgroepen van het project ‘Fair Energy Transition for All’ (FETA). Met dit initiatief werden 900 burgers in kansarmoede in negen Europese landen bevraagd zodat ze hun bezorgdheden over huisvesting, energie, mobiliteit en klimaat tot bij beleidsmakers krijgen. Dat dit initiatief bij hen op veel bijval kon rekenen, was niet zeker, want “ook al ontkennen deze mensen niet dat er een klimaatprobleem is, het economische en financiële aspect primeert” aldus Peggy Van Basselaere.

Dat ziet ook Bruno Daelen. Ook hij nam deel aan de debatten om er getuigenissen van mensen in kansarmoede te delen. Hij verzamelde die onder andere bij de sociale kruidenier van het Rode Kruis in Stavelot, waar hij aan de slag is. “Het is vaak moeilijk voor hen om te denken aan de klimaatverandering”, zegt hij. “Hun prioriteit is huisvesting. Ze moeten het stellen met te krappe en slecht geïsoleerde woningen die in slechte staat zijn en te duur. Ze zijn vaak zo hard bezig met essentiële levensbehoeften, met hun dagelijks overleven, dat ze niet per se altijd de link leggen met de klimaatverandering.”

Zin om deel te nemen

Misschien is niet iedereen even goed op de hoogte van de uitdagingen voor klimaat en energie, maar “de zin om deel uit te maken van de transitiebeweging is er wel degelijk”, bevestigt Corine Lorge. Ook al menen vele deelnemers “dat eerst de grote vervuilers moeten worden aangepakt, de grote bedrijven, de elite met haar privévliegtuigen”. Sommigen zeggen dat ze meer zouden doen als ze de middelen hadden. “Ze herinneren eraan dat ze maar een beperkt budget hebben”, benadrukt Bruno Daelen. “Het is door deze financiële problemen dat ze niet kunnen meedoen met de energietransitie.”

Energievretende woningen

Deze bevraging in 2020 en 2021 bij de meest kwetsbare mensen in onze samenleving vindt veel weerklank vandaag, met de stijgende energieprijzen en het algemene prijsniveau die de hele samenleving raken. “Voor mensen in kansarmoede is de energieprijs zeer belangrijk. In een slechte woning weegt de energierekening veel zwaarder door”, zegt Corine Lorge. Energiezuinig leven en de isolatie van gebouwen staan centraal in het nationale en Europese beleid voor energietransitie en energieonafhankelijkheid. Maar er hangt een prijskaartje vast aan de grootschalige isolatie van gebouwen. “Veel mensen vrezen dat de isolatie van hun gebouw zal worden doorgerekend in hun huur, die ze nu al te hoog vinden”, zegt Bruno Daelen.

Veel mensen in kansarmoede kunnen rekenen op het sociaal tarief, maar toch stijgt ook hun gas- en elektriciteitsfactuur, vooral in energieverslindende woningen. Energie besparen is voor hen dan ook helemaal niets nieuws. Bruno Daelen vertelt over een poetshulp die haar woning verwarmt met houtpellets, die niet onder het sociaal tarief vallen en die fors duurder geworden zijn. “Ze beseft welke impact hout, steenkool, gas hebben op de klimaatverandering. Ze beseft ook dat ze nog energiezuiniger moet leven. Maar ze kan niet meer doen dan wat ze nu doet. Ze kan haar verbruik niet nog meer beperken.”

“Met een huishouden van vier personen moet ik goed op mijn budget letten.” voegt Peggy Van Basselaere eraan toe. “Een paar jaar geleden hebben we de moeite genomen om zonnepanelen te installeren. Een flinke hap uit ons budget maar nu zien we dat de regels worden veranderd en dat onze investering niet zal renderen zoals gepland. De burger wordt gewoon in de maling genomen.”

Hoop op verandering

Kwetsbare Europeanen vrezen de impact van de klimaatwetgeving op hun dagelijks leven. Op het vlak van mobiliteit zorgen lage-emissiezones soms voor spanningen. Bruno Daelen vertelt over een jonge vrouw die “op het platteland is gaan wonen omdat haar wagen Brussel niet meer in mocht en ze had geen geld voor een nieuwe auto”. Maar op het platteland heb je dan weer andere uitdagingen. “Daar snak je dan weer naar meer tram- en buslijnen.”

Ze waarderen daarom dat ze betrokken worden en dat ze zich kunnen uitspreken over deze thema’s. Onderhuids leeft de vrees dat hun woorden niet veel indruk zullen maken op het beleid. Dat is de boodschap van Corine Lorge. “Veel mensen in kansarmoede hebben de indruk dat beleidsmakers vooral veel blabla verkopen en niets gaan doen. Ze geloven niet dat er rekening zal worden gehouden met wat zij denken. Maar ze hebben hier op zijn minst kunnen zeggen wat hen op de lever ligt.” Bruno Daelen ziet het wat anders. “De mensen die zich zorgen maken over de klimaatverandering menen dat de energietransitie in de eerste plaats een zaak is van overheden. Maar het feit dat hun gevraagd wordt wat ze er zelf van vinden, en dat die meningen worden doorgegeven aan beleidsmakers, telt wel degelijk. Verscheidene deelnemers zeiden: ‘er beweegt toch iets’. Ze hopen dat er met hun ervaringen rekening wordt gehouden.”