Energiearmoede: een herwaardering van het Gas- en Elektriciteitsfonds
Binnen de huidige energiecrisis adviseert het Platform ter Bestrijding van Energiearmoede, beheerd door de Koning Boudewijnstichting en bestaande uit verschillende private en sociale actoren die deze problematiek kennen, om een verhoging van de middelen van het Gas- en Elektriciteitsfonds. Het nut van dit Fonds, dat in 2002 werd opgericht om de kwetsbare personen, via het OCMW, te helpen bij hun energievoorziening, wordt unaniem erkend. De experten van het Platform roepen ook op tot een herziening van het indexeringsmechanisme om de reële evolutie van de energiefacturen en de energiearmoede te weerspiegelen. Deze dubbele evolutie zou een verhoging van het budget van het Gas- en Elektriciteitsfonds vereisen. Bovendien blijkt uit de laatste Barometer Energiearmoede, gepubliceerd door de KBS, dat een deel van de middenklasse al vóór de crisis kwetsbaar was op het gebied van energie.
Het Platform tegen Energiearmoede verenigt de verschillende actoren die betrokken zijn bij de energieproblematiek: energieleveranciers en
-distributeurs, regulatoren, verenigingen voor armoedebestrijding, federaties van OCMW's, consumentenvertegenwoordigers, ombudsman en academici. Beheerd door de KBS volgt het Platform de evolutie van de problematiek op dankzij de Barometer Energiearmoede; werkt het rond specifieke thema's en formuleert het aanbevelingen voor prioriteiten, die door de leden zijn bepaald. De aanbevelingen worden medegedeeld aan de KBS, die ze kenbaar maakt.
Herwaardering
Sinds enkele jaren buigt het Platform zich over het Gas- en Elektriciteitsfonds om zo de efficiëntie van dit instrument te verbeteren. Het Gas- en Elektriciteitsfonds heeft een dubbele rol: (financieel) tussenkomen, via de OCMW’s, voor mensen die hun energiefactuur niet kunnen betalen (curatieve rol) en de OCMW's ondersteunen om deze gezinnen en anderen te begeleiden, om te voorkomen dat ze in energiearmoede zouden vervallen (preventieve rol).
In 2019 bleek uit een eerste studie, uitgevoerd door SIA Partners en in opdracht van het Platform tegen Energiearmoede, dat het Fonds na de bevriezing van de indexering in 2012 moet worden geherwaardeerd en dat een nieuw indexeringsmechanisme moet worden ontwikkeld dat beter aansluit bij de behoeften op het terrein. In 2020 werd de bevriezing van het Fonds opgeheven en zijn de bedragen geïndexeerd, waardoor de stijging van de energierekening van huishoudens in financiële moeilijkheden gedeeltelijk kon worden opgevangen.
Als gevolg van de energiecrisis zijn de middelen van het Gas- en Elektriciteitsfonds niet langer toereikend om aan de behoeften te voldoen van de OCMW's. Daarom vroeg het Platform tegen Energiearmoede aan SIA Partners om de studie te actualiseren. De deskundigen van het Platform adviseren om het budget van het Gas- en Elektriciteitsfonds op te waarderen zodat het tegemoet kan komen aan de behoeften van burgers in energiearmoede via de OCMW's die hen helpen.
SIA Partners heeft het budget voor de herwaardering van het Gas- en Elektriciteitsfonds geraamd op 70 miljoen euro voor het jaar 2023. Dit bedrag houdt echter geen rekening met de bijkomende subsidie van 37 miljoen die de federale regering eind januari 2023 aan de OCMW's heeft toegekend in het kader van de energiecrisis. Deze subsidie geldt alleen voor het jaar 2023. Ze is bedoeld om de OCMW's in staat te stellen huishoudens die moeite hebben om hun energiefactuur te betalen, te helpen door middel van sociale steun, het overnemen van onbetaalde facturen en/of maatregelen om het energieverbruik te verminderen.
Aanbevelingen
Op basis van deze studie formuleert het Platform tegen Energiearmoede 4 aanbevelingen om het Gas- en Elektriciteitsfonds te herwaarderen.
1. Het bestaande indexeringsmechanisme herzien om de evolutie van de loonmassa, de energiefactuur en de energiearmoede in België te weerspiegelen.
2. Financiële middelen garanderen voor preventieve maatregelen, om de continuïteit en de vermenigvuldiging van de bestaande initiatieven te verzekeren, in het bijzonder met betrekking tot de verbetering van de kwaliteit van huisvesting, het gebruik van toestellen met een laag verbruik en de sensibilisering van gezinnen voor een aangepast gedrag.
3. De beschikbare budgetten zo spoedig mogelijk aan de OCMW's meedelen, zodat zij op lange termijn kunnen plannen.
4. Degenen die kunnen genieten van het Gas- en Elektriciteitsfonds identificeren en bereiken, zodat meer mensen die moeite hebben om hun energierekening te betalen, toegang krijgen tot de beschikbare informatie en hulp bij betalingsproblemen.
Ook de middenklasse
Steeds meer mensen kunnen door de energiecrisis hun energierekening niet of moeilijk betalen. Dit geldt ook voor de middenklasse. Zelfs vóór de crisis werd een groot deel van de middenklasse door het probleem getroffen. Dit blijkt uit de laatste Barometer Energiearmoede die de KBS heeft gepubliceerd, op basis van gegevens uit 2021. Meer dan een derde (36,6%) van de "lage" middenklasse huishoudens (met een equivalent inkomen tussen 15.510 en 20.683 euro) en 8,2% van de "centrale" middenklasse huishoudens (met een equivalent inkomen tussen 20.683 en 31.025 euro) leefden in 2021 in energiearmoede. In totaal verkeert 13% van de huishoudens in de middenklasse in energiearmoede. Het lijdt geen twijfel dat de situatie aanzienlijk is verslechterd door de energiecrisis, die we meemaakten.
Het zijn vooral eenoudergezinnen, (sociale) huurders en alleenstaanden - met een oververtegenwoordiging van vrouwen - die kwetsbaar blijven. Bovendien beschermt een inkomen uit arbeid niet langer tegen energiearmoede. In 14,4% van de gevallen van energiearmoede werkt ten minste één lid van het huishouden.
Van analyse naar actie
Hoe kunnen huishoudens in energiearmoede worden geholpen? Preventie blijft de beste manier om te voorkomen dat veel mensen in energiearmoede terechtkomen. Daarom heeft het Platform tegen Energiearmoede een reeks initiatieven, die deels gefinancierd zijn door het Gas- en Electriciteitsfonds, in kaart gebracht die OCMW's in het hele land kunnen uitvoeren om energiearmoede te voorkomen. Het doel is bestaande ’best practices’ onder de aandacht te brengen en anderen in het veld te inspireren.
Deze initiatieven zijn gebaseerd op drie pijlers:
1. Actie (bv.: energie-audits, bijstand bij administratieve procedures, steun voor de uitvoering van werkzaamheden, uitstel van terugbetaling van renovatieleningen, distributie van energiekits, enz.).
2. Bewustmaking (bv. energiedag of -week, energieloket, informatiesessies over energiegerelateerde onderwerpen...).
3. Opleiding (bv. bewustmaking en opleiding van derden, energieworkshop, workshop "slim vergelijken" van energierekeningen, enz.).
Meer informatie:
Herwaardering en verbetering van het Gas- en Eektriciteitsfonds
Barometer van de Energiearmoede. Analyse en interpretatie van de resultaten 2021
Projecten uitgevoerd door OCMW's om energiearmoede te voorkomen