Zuid-zuidsamenwerking om straatkinderen beter te helpen

In Kinshasa volgen negen lokale organisaties die zich inzetten voor straatkinderen een opleiding rond psychosociale begeleiding van deze jongeren. Dit leertraject wordt verzorgd door de Beninse ngo Terres Rouges, een autoriteit in het veld, met de steun van de Koning Boudewijnstichting.

In de Congolese hoofdstad neemt het aantal kinderen op straat onrustwekkend toe. Meer dan 20.000 jongeren proberen er dagelijks te overleven, zonder bescherming, vaak ook zonder enige vorm van rechten. ”De situatie is ronduit schrijnend”, vertelt Jacinthe Nkongolo Mbiya, directrice van Bana Ya Poveda, een organisatie die straatkinderen opvangt en begeleidt. ”Sommige kinderen zijn op de vlucht voor oorlog, anderen worden uitgebuit, mishandeld of verhandeld.” Ondanks hun extreme kwetsbaarheid, blijven velen hopen op een beter leven.

Bana Ya Poveda zet zich al meer dan twintig jaar in om die jongeren een toekomst te bieden, met opvang, onderwijs en de kans om een vak te leren. ”Het gaat om zoveel meer dan eten en onderdak”, benadrukt Mbiya. ”We willen hen opnieuw een menswaardig bestaan geven – mét affectie, geborgenheid en ruimte om te groeien.” Maar de realiteit is hard. Veel van deze jongeren dragen diepe littekens met zich mee, zowel fysiek als mentaal. En dat maakt hun begeleiding bijzonder complex. Ook hulpverleners botsen geregeld op hun eigen grenzen.

Expertise delen

Net om die begeleiding te versterken, volgen twee medewerkers van Bana Ya Poveda al ruim een jaar een opleiding verzorgd door de Beninse ngo Terres Rouges. De aanpak is praktijkgericht: aan de hand van echte casussen worden ervaringen gedeeld, uitgediept en vertaald naar concrete, herbruikbare methodieken. Het traject is een schoolvoorbeeld van een vruchtbare zuid-zuidsamenwerking, waarbij Afrikaanse organisaties hun krachten en inzichten bundelen. ”Door deze opleiding te volgen, leren we niet alleen bij, maar scherpen we ook onze aanpak aan en bouwen we samen aan sterkere zorgpraktijken”, zegt Mbiya.

Maar ook klassieke noord-zuidsamenwerking speelt hier een rol van betekenis. Het is de Belgische ngo Louvain Coopération die, als partner van Bana Ya Poveda, Terres Rouges inschakelde om hun expertise over de grenzen te delen – ten bate van straatkinderen. In totaal stelde Louvain Coopération aan drie opvangorganisaties voor om de opleiding te volgen. Daarnaast namen vier andere organisaties deel die werken met straatkinderen en verbonden zijn aan Empowering ToMorrow’s generation (ETM) – een andere Belgische ngo – samen met nog twee Congolese initiatieven. 

”Bij Louvain Coopération staat de mentale gezondheid van kinderen bovenaan de agenda”, verklaart psychologe Stéphanie Mbelu. ”Materiële steun zoals opvang en voedsel blijft belangrijk, maar psychologische begeleiding is minstens even cruciaal. Precies op dat vlak maakt de ervaring van Terres Rouges het verschil.”

Innovatieve praktijken 

De lof die Terres Rouges vandaag krijgt, komt niet uit het niets. Sinds de oprichting in 2009 heeft de organisatie de aanpak van straatkinderen in Benin fundamenteel hertekend. Wat begon als een klein initiatief is intussen uitgegroeid tot een pionier in psychosociale zorg. Vandaag opereert Terres Rouges als een volledig Beninse organisatie, maar de kiem lag in een bijzondere vriendschap tussen twee klinisch psychologen: Eric Messens, voormalig directeur van de Franstalige Brusselse Liga voor Geestelijke Gezondheid, en Hermann Jesse Hessou, klinisch psycholoog in Benin. ”Terres Rouges, dat waren in het begin drie psychologen en een handvol straathoekwerkers”, herinnert Eric Messens zich, oprichter van de Belgische vzw. Vandaag staat in Cotonou een sterk netwerk recht: een mobiel interventieteam, een opvangcentrum voor jonge kinderen, twee nachtverblijven voor tieners (een voor jongens, een voor meisjes), een gezamenlijk huis voor jongeren in beroepsopleiding en een preventieteam in So-Ava, een kwetsbare gemeenschap aan de rand van het Nokoue meer. De straathoekwerkers van de organisatie trekken actief de stad in, naar de plekken waar jongeren proberen te overleven – zoals de markt van Dantokpa in Cotonou. 

Maar wat Terres Rouges écht anders maakt, is dat hun zorg niet stopt bij een bed en een bord eten. De ware kracht schuilt in hun psychosociale aanpak – ooit een radicaal nieuwe benadering. ”Er waren wel organisaties die materiële hulp boden”, vertelt directeur Hermann Jesse Hessou. ”Maar de psychologische kant van het verhaal bleef vaak onderbelicht. Met desastreuze gevolgen: gezinsherenigingen mislukten, en veel jongeren belandden snel weer op straat.”

Het leven van deze kinderen is vaak getekend door traumatische ervaringen: fysieke en psychische mishandeling, een schrijnend gebrek aan affectie, verwaarlozing. Terres Rouges kiest ervoor om die pijn niet uit de weg te gaan. Ze creëert ruimte voor verhalen, luistert, verzacht. Niet alleen via gesprekken met psychologen of sociaal werkers, maar ook in de kleine momenten van elke dag. ”Psychosociale zorg zit ook in de mensen rond het kind: de kok, de bewaker, de chauffeur”, legt Hessou uit. ”Het zijn vaak zij die het vertrouwen winnen.” Daarom wordt iedereen binnen de organisatie opgeleid in actief luisteren en neemt elke medewerker deel aan de teamvergaderingen waarin elk kind afzonderlijk besproken wordt. De noden van het kind komen altijd op de eerste plaats – ”en die wegen zwaarder dan de belangen van de organisatie”, benadrukt Messens. Sommige initiatieven zijn zelfs ontstaan uit gesprekken met de kinderen zelf, zoals de nachtopvang. Deze werden doelgericht ingericht om beter aan te sluiten bij wat de jongeren écht nodig hebben.

Daarnaast hecht Terres Rouges veel belang aan gemeenschapswerk. De organisatie betrekt actief wijkhoofden, politieagenten, schooldirecteurs, leiders van getto’s en prostitutiegebieden, religieuze figuren, lokale aanspreekpunten en stagebegeleiders van de kinderen en jongeren – en bij het beschermen van hun rechten. De groep jongeren zonder thuis groeit nog steeds. En Hermann Jesse Hessou blijft dan ook nuchter: ”Terres Rouges zal het probleem van straatkinderen nooit in z’n eentje oplossen.” Maar wat als we de straat zelf zouden veranderen? Wat als we die ontwrichte plekken kunnen omvormen tot een leefbare omgeving waar kinderen opnieuw zorg vinden, kunnen leren lezen en schrijven, of een vak aanleren – kortom: een toekomst opbouwen? Dat is in ieder geval het uitgangspunt van Terres Rouges. ”We stellen een programma voor dat de straat humaniseert”, vat Hermann Jesse Hessou samen.

Tastbare verandering

In 2021 kreeg Terres Rouges een bijzondere vraag van Dokters van de Wereld: of ze hun expertise en vernieuwende aanpak wilden delen met organisaties in Kinshasa die met soortgelijke uitdagingen geconfronteerd worden. ”Het begon met een verkennende missie van twee weken naar Kinshasa”, vertelt Eric Messens. ”We ontmoetten er teams die vaak letterlijk met lege handen stonden als het ging om psychosociale ondersteuning.” Wat startte als een kennismaking, groeide al snel uit tot een intensief leertraject. Vandaag nemen medewerkers van een tiental Congolese organisaties*, waaronder Bana Ya Poveda, deel aan dit traject – mogelijk gemaakt met steun van de Koning Boudewijnstichting, die tussen 2024 en 2026 130.000 euro voorziet.

Het traject beslaat twee jaar en bestaat uit vier diepgaande workshops van telkens twee weken. Per organisatie nemen twee à drie medewerkers deel: zij worden de ‘ambassadeurs’ van de nieuwe aanpak. Tijdens de workshops wisselen ze praktijkervaringen uit, duiken ze in concrete casussen en leren ze van elkaar in een sfeer van wederzijdse uitwisseling en versterking. Na elke workshop trekken de trainers ook langs bij de directies en bredere teams van de deelnemende organisaties. Want de bedoeling is niet alleen om de ambassadeurs te vormen, maar vooral om hun inzichten te laten doordringen tot op elk niveau van de organisatie. Tussen de sessies door waken twee zogenaamde ‘flying psychologists’ uit Kinshasa – Stéphanie Mbelu en Jean – over de voortgang. Zij houden de vinger aan de pols en helpen wat er is geleerd, te vertalen naar de dagelijkse praktijk. ”Na elke sessie blijf ik de teams begeleiden”, vertelt Stéphanie. ”Ik praat met hen, pols of iedereen mee is met de nieuwe aanpak, en kijk of bepaalde gewoontes stilaan ingeburgerd raken.” Een van die gewoontes zijn regelmatige teamvergaderingen waarin individuele casussen worden besproken. ”En daarbij telt ieders stem, ook die van de huishoudster, de bewaker of de chauffeur”, benadrukt Stéphanie.

Binnen de deelnemende organisaties zijn die veranderingen al voelbaar. Bij Bana Ya Poveda groeit een nieuwe gevoeligheid in de manier waarop medewerkers met kinderen omgaan. ”We proberen ons aan te passen aan het kind, aan zijn tempo, om het echt te ontmoeten waar het is. Dat maakt het contact zoveel natuurlijker”, vertelt Jacinthe Nkongolo Mbiya. Aan het eind van het traject volgt een gids met sterke praktijkvoorbeelden. De hoop is dat die niet alleen in Kinshasa verspreid raakt, maar zijn weg vindt naar alle uithoeken van Congo – en daarbuiten.

* De negen organisaties uit Kinshasa die deelnemen aan de opleiding zijn: ORPER, Ndako Ya Bisso, Bana Ya Poveda, EVAPEV, CHERO, PECS, MEED, Centre Monseigneur Muziriwa, CATSR