Naar een beter imago van het arbeidsmarktgericht onderwijs

De cijfers voor vroegtijdig schoolverlaten zijn alarmerend. Vooral in studierichtingen met arbeidsmarktfinaliteit zijn de cijfers hoog. In 2022-2023 ging het volgens Statistiek Vlaanderen over 21% van de leerlingen die uitstromen voor ze hun opleiding in het secundair onderwijs beëindigd hebben. Welke rol speelt het negatieve imago van studierichtingen met arbeidsmarktfinaliteit hierin? En wat kunnen we doen om het tij te keren? Met de publicatie ‘Van negatief imago naar positieve keuze en minder schooluitval’  wil de Koning Boudewijnstichting inspireren voor acties die werken.    

Op vraag van de Koning Boudewijnstichting ging IDEA Consult aan de slag met deze vragen. Het bundelde hiervoor inzichten uit wetenschappelijk onderzoek, consulteerde experts en terreinactoren uit een brede waaier aan domeinen (onderwijs, beleid, arbeidsmarkt, middenveld), sprak met scholieren, en inventariseerde praktijken die vandaag al inzetten op het stimuleren van een positief imago.   

Negatief imago gevoed door vooroordelen en een lage waardering voor vakmanschap   

Onderzoek van Cedefop toont dat 42,5% van de Belgen vindt dat arbeidsmarktgericht onderwijs in ons land een slecht imago heeft. Slechts 26% zou een studierichting met arbeidsmarktfinaliteit aanraden aan een leerling die voor de keuze staat. Het negatieve imago wordt gevoed door een aantal hardnekkige vooroordelen, bijvoorbeeld dat arbeidsmarktgericht onderwijs voornamelijk bestaat voor leerlingen die minder goed presteren. 54%  van de Belgen vinden bovendien dat arbeidsmarktgericht onderwijs niet leidt tot beroepen met een hoog maatschappelijk aanzien (Cedefop). Ander onderzoek toont aan dat de waardering voor vakmanschap in Vlaanderen beduidend lager is dan in Nederland.  

Het watervalsysteem en vroegtijdig schoolverlaten  

Dit voedt het watervalsysteem, waarbij de keuze voor het arbeidsmarktgericht onderwijs vaak geen positieve, maar een negatieve ‘keuze’ is als gevolg van heroriënterings- en attesteringsbeleid op school. Het watervalsysteem en de vooroordelen hebben een negatieve impact op het welbevinden van leerlingen. Ze voelen zich minder goed op school, rapporteren een lagere schoolbetrokkenheid en tonen een lagere autonome motivatie voor schools leren, wat dan weer vroegtijdig schoolverlaten in de hand werkt.  

Acties om te werken aan een beter imago van het arbeidsmarktgericht onderwijs   

Om van de negatieve keuze een positieve te maken, kan volgens het rapport ingezet worden op verschillende acties. De brede bevraging van experten en terreinactoren, resulteert in volgende aanbevelingen:  

• Sensibilisering: inzetten op positieve verhalen met herkenbare rolmodellen en een waarderend taalgebruik.  

• Ecosystemen voor de arbeidsmarktfinaliteit: domeinoverschrijdende initiatieven en lokale samenwerkingen, bv. voor het delen en openstellen van moderne infrastructuur.  

• Versterken van de onderwijsloopbaanbegeleiding met een focus op de dynamieken van vroegtijdig schoolverlaten en op studierichtingen met arbeidsmarktfinaliteit.  

• Schoolbeleid met aandacht voor evaluatie- en attesteringspraktijken: schoolse achterstand is een van de grootste voorspellers van vroegtijdig schoolverlaten. Leerkrachten en begeleiders moeten daarom goed geïnformeerd worden over de mogelijke gevolgen van evaluaties en B- of C-attesteringen.  

• Verplichte schakeltrajecten voor wie (laat) de overstap maakt van een doorstroomgerichte naar een arbeidsmarktgerichte opleiding. Dit draagt niet enkel bij tot hogere slaagkansen, maar ook tot een positieve bekrachtiging van de competenties van jongeren in arbeidsmarktgericht onderwijs.  

• Voldoende en kwaliteitsvolle stageplaatsen: leren werkt het best in een authentieke context, die zo dicht mogelijk bij de realiteit ligt.   

"Het is nu heel gemakkelijk om van een doorstroomrichting de overstap te maken naar een richting in de dubbele of arbeidsmarktfinaliteit. En toch missen leerlingen daarbij vaak essentiële competenties, zoals veilig werken met elektriciteit, gereedschappen en machines. Dat is een verkeerd signaal. Daar zijn schakeltrajecten nodig, net zoals voor leerlingen die bv. van een doorstroomrichting met weinig wetenschappen willen overschakelen naar een richting met meer wetenschappen." - Christine Hannes, directeur Spectrumschool Antwerpen  

Samenwerken om alle talenten aan boord te houden  

De gevolgen van vroegtijdig schoolverlaten zijn enorm. Verschillende studies tonen aan dat jongeren die vroegtijdig de schoolbanken verlaten, een verhoogd risico hebben op: werkloosheid (21% tegenover 7% van de schoolverlaters met diploma volgens cijfers van de VDAB), armoede, een lagere levensverwachting (ongeveer 9 jaar minder dan afgestudeerden met diploma), en een lagere politieke deelname.  

Om alle talenten aan boord te houden, zullen actoren uit verschillende domeinen moeten samenwerken. "Het negatieve imago, de negatieve keuze en andere factoren spelen op een complexe manier op elkaar in. Ze vormen verschillende vicieuze cirkels, die elkaar ook in stand houden. Om die dynamieken te doorbreken, moet je verschillende soorten acties combineren", aldus Ditte Kimps, expert onderwijs bij IDEA Consult.  

Met de publicatie ‘Van negatief imago naar positieve keuze en minder schooluitval’ wil de Koning Boudewijnstichting inspireren voor acties die werken.   

De KBS ontwikkelt zelf ook acties om vroegtijdig schoolverlaten in het arbeidsmarktgericht onderwijs tegen te gaan. Vandaag lanceert ze een oproep voor het versterken van onderwijsloopbaanbegeleidingscompetenties met een focus op arbeidsmarktfinaliteit.