Kunstwandeling eert de natuur in Vlaamse Ardennen

Een wandeling langs schilderijen van Valerius De Saedeleer en zijn schoonzoon Leo Piron in Maarkedal is niet alleen een eerbetoon aan deze twee kunstenaars, het is ook een ode aan de prachtige natuur van de Vlaamse Ardennen. En op die manier een oproep tot meer verbondenheid met en respect voor dit unieke landschap. 

Voor de mooi gerestaureerde villa Thienpont in Etikhove, een van de dorpen van Maarkedal, duiken in het landschap twee hooiruiters op. Ze verwijzen naar de reproductie van het schilderij ‘Groot Heuvellandschap’ van Valerius De Saedeleer (1867-1941) langs de kant van de weg. De Saedeleer woonde van 1921 tot 1937 in de villa in cottage-stijl, die hij herdoopte tot Villa Tynlon, een verwijzing naar zijn tijd in Wales, waar hij samen met andere kunstenaars zoals Gustave Van de Woestijne en Georges Minne naartoe vluchtte aan het begin van de Eerste Wereldoorlog. Tynlon betekent zoveel als ‘huis aan het einde van de weg’.

Minder bekend is dat ook zijn schoonzoon Leo Piron (1899-1962) lange tijd in het huis woonde. Piron was getrouwd met een van de dochters van De Saedeleer, Maria-Josefa, en was zelf een verfijnd kunstschilder die zich eveneens liet inspireren door de heuvels en landschappen van de Vlaamse Ardennen.

De hooimijten en de reproductie van het schilderij maken deel uit van de nieuwe wandeling Buitenkunst in het voormalige kunstenaarsdorp Etikhove, een initiatief van BOS+, met de gemeente Maarkedal als partner. Het Fonds Leo Piron, beheerd door de Koning Boudewijnstichting, ondersteunt de wandeling. Het Fonds Leo Piron ontstond toen een nicht van Leo Piron haar erfenis aan de Koning Boudewijnstichting schonk, omdat ze iets wilde terugdoen voor haar oom, die altijd in de schaduw was gebleven van zijn meer excentrieke schoonvader Valerius De Saedeleer. De wandeling werd mede gerealiseerd met de financiële steun van de Europese Unie, Leader Vlaamse Ardennen tot Dender.

De wandeling van net geen zeven kilometer slingert door Etikhove langs negen reproducties van landschapsschilderijen, vijf van De Saedeleer en vier van Piron. Piet Piron, oud-rechter, kleinzoon van de schilder en lid van het bestuurscomité  van het Fonds, is wel blij met die verdeling. “Mijn grootvader geniet minder bekendheid dan zijn schoonvader, maar dat is niet terecht. Hij had een hele verfijnde stijl, schilderde soms met kwastjes met amper één haartje, om de takken van de bomen subtiel te kunnen aanbrengen. Hij was een graficus van opleiding, dat kan je wel een beetje terugzien in zijn miniaturistische werken. Terwijl de bomen van De Saedeleer toch meer iets breugheliaans hebben. Ik vind het erg mooi dat Leo Piron op deze manier samen met zijn schoonvader weer tot leven komt.”

Aanvankelijk was het idee om de kunstwerken te plaatsen op die plekken waar De Saedeleer en Piron zich lieten inspireren door het landschap. Maar dat bleek niet zo eenvoudig. Sommige plekken zijn verdwenen of ingrijpend veranderd, en kunstenaars schilderen de natuur uiteraard niet naar werkelijkheid, maar laten zich vrijelijk inspireren. “Valerius de Saedeleer schilderde vaak in de natuur zelf, bij hem kan je bepaalde glooiingen of bebouwing herkennen. Mijn grootvader daarentegen wandelde veel door het dorp, liet de indrukken op zich inwerken en schilderde vervolgens in zijn atelier. Maar je merkt wel altijd dat het de Vlaamse Ardennen zijn, dat is ontegensprekelijk zo”, vertelt Piet. 

“Het is ook net mooi om op die manier de verbondenheid te tonen tussen kunst en natuur, en ook tussen mens en natuur”, zegt Nancy Pausenberger, de medewerker van Bos+ die het hele project in goede banen leidde. Zij zocht contact met de inwoners van Etikhove, onder wie veel landbouwers. Niet alleen om hun medewerking te vragen, bijvoorbeeld voor het plaatsen van de reproducties op of vlakbij hun gronden, maar ook om te polsen naar hun verhalen, naar hun verbond met dat unieke maar ook veranderende heuvellandschap. “Op deze manier brengen we ook de klimaatcrisis en de teruglopende biodiversiteit in beeld, kunnen we daarvoor aandacht vragen.”

Want ook de verhalen van de inwoners zelf zijn verwerkt in een audiowandeling die hoort bij de route; de aandachtige luisteraars herkennen zeker de stem van Nic Balthazar. Bij iedere reproductie of in de bijbehorende brochure kan je met je smartphone een QR-code scannen zodat je kan luisteren naar het verhaal van een inwoner van Etikhove. 

En het blijft niet alleen bij wandelen, kijken en luisteren. Bos+  neemt initiatieven voor meer en betere bossen in Vlaanderen en de hele wereld, en doet dat ook in Maarkedal. Langs het traject van de wandeling werkt Bos+ aan het natuurherstel, bijvoorbeeld met de aanplanting van nieuwe knotwilgenrijen en houtkanten. Ook die projecten hebben een kunstzinnige uitwerking, dankzij de samenwerking met Dries Van der Heyden, die zich heeft gespecialiseerd in natuurvriendelijke landschapskunst. Mooi voorbeeld is de ‘beukenlijst’ langs het Hollebeekpad, een natuurlijke lijst uit beukenhaag waardoor je naar twee oude eiken in het landschap kan kijken, alsof het een kunstwerk is. Zo creëert Bos+ naast de tijdelijke wandeling met reproducties, die nog loopt tot januari volgend jaar, ook nieuwe, waardevolle natuur die helemaal past in het heuvellandschap van de Vlaamse Ardennen.